Аптаның сейсенбісінде Орал қаласындағы Достық үйінде «Жаскелең-Қоңырша» кітабының таныстырылымы өтті.
Аталмыш іс-шараға облыстық мәдениет, тілдерді дамыту және архив ісі басқармасы басшысының орынбасары Медхат Қамбетов, облыстық халық шығармашылығы орталығының директоры Мәулет Жұбатов, «Жаскелең-Қоңырша» жыр кітабының құрастырушылары Нұрлан Сәдір мен Жантас Сафуллин, сондай-ақ зиялы қауым өкілдері мен өңірдегі білім ошақтарының оқытушылары, студенттері қатысты.
Облыстық халық шығармашылығы орталығының қызметкерлері 2022 жылы БҚО мемлекеттік архивте жұмыс жасау барысында «Материал по фольклору Западно-Казахстанской области, города Уральск» деп аталатын 1702 қордан тұратын «Жаскелең-Қоңырша» лирикалық-қаһармандық жырын тапқан. Аталмыш орталықтың директоры Мәулет Жұбатов осы шығарманы насихаттау қажет екенін алға тартып, зиялы қауым өкілдерінің қатысуымен дөңгелек үстел ұйымдастырады. Жиын барысында өңірдің әдеби мұрасын оқырман назарына кітап ретінде ұсыну мәселесі қаралып, ғылыми зерттеу жұмыстары басталған. Жырдың облыстық мемлекеттік архивте сақталып тұрған нұсқасын ақын Елеусін Сахипов 1948 жылы қағазға түсірген. Кейін 1952 жылдың қараша айының 1-і күні Батыс Қазақстан халық шығармашылығы үйіне табыстаған. Бұл жырдың «Бабалар сөзі» атты жүзтомдықтың 21-томында жарық көрген тағы бір нұсқасы бар. Оны 1948 жылы Омбы экспедициясының қызметкерлері Сырым ауданына қарасты Көгеріс ауылының тұрғыны Иманғали Бекмағамбетовтен жазып алған. Облыстық халық шығармашылығы орталығының редакторы, Нұрлан Сәдір шығармаға арқау болған тарихи оқиға Бөкей ордасы ауданындағы Нарын өлкесінде болғандығын айтты. Бұл «Бабалар сөзінің» 21-томының 291-бетінде жазылған.
– Оқырман осы жырдың көркем мәтінімен қауышсын деген ниетпен, Елеусін және Иманғали нұсқасының шырайлырақ көрінген жыр жолдарын кітап парағына енгіздік. Назарларыңызға ұсынып отырған «Жаскелең-Қоңырша» жырын Елеусін-Иманғали нұсқасы деп атауға болады. Бұл жыр эпостық дастандарға тән қан майдан, жекпе-жек көріністеріне толы. Дегенмен жырдағы әйел затының орны мен рөлі ерекше бейнеленіп, әсерлі жырлармен көрініс тапқан. Жаскелеңнің анасы: «Алпыс беске келгенде тілеп алған алтыным» дегеніне қарағанда, сол замандағы әйелдер осы жаста бала көтеруге қабілетті болғанын, қазіргінің тілімен айтқанда жақсы «формада» болғанынан хабар береді. Жаскелең түсінде көрген ару, Қоңыршаға ғашық болып, бірден аттанып кетпей, анасымен ақылдасуы, оған мұң-өкінішін, ғашықтығы туралы айтуы анасының сыйлы, қадірлі екенін аңғартқандай. Араға жылдар салып ағасын іздеуге аттанған Аягөздің қан майданға араласуы жырды өзге эпостардан ерекшелендіріп-ақ тұр. Анасы, жары, қарындасы, енесі жырдың басынан аяғына дейін бас қаһарманның қасынан кезек- кезек табылуы дәстүрлі қазақ қоғамында әйел затының рөлі жоғары да белсенді болды-ау деген ойға жетелейді, – деді Н.Сәдір.
Дастанның өне бойы тұнып тұрған шебер суреттеу. Батырлық, сертке адалдық секілді қасиеттерді насихаттаумен оқиға желісі өрілген. Жаскелеңнің жолға шығуы, махаббат машақатында кездескен қиындықтарды еңсеріп, Қоңыршаға қосылуы, анасы мен қарындасына аман жетуі оқырман қауымды қызықтырары анық. Бұл кітап Орал қаласындағы «Дана орталығы» баспасынан жарық көрген. Осы жырға арнап дарынды суретші Асхат Әбдешов арнайы суреттер салып, жинақтың көркемдік жағын арттыра түскен. Оған қоса, кітап ішіндегі QR код арқылы «ҚР Мәдениет саласының үздігі», жыршы-термеші Фархат Оразовтың орындауындағы «Жаскелең-Қоңырша» жырын тыңдай аласыз. Өскелең ұрпаққа берер тәлімі мен тәрбиесі мол бұл дастан – біздің рухани мұрамыз.
«Жаскелеңнің тұсында,
Нарынды дұшпан баспады.
Кездескен жауы батырдың,
Соғыста дәті жатпады.
Осылайша бітіпті,
Жаскелең батыр дастаны» деп аяқталуының өзі батырдың махаббат жолында ғана емес, ел үшін болған шайқастарда да ерлік көрсеткенін дәлелдейді.
Нұрым Ғұмар,
«Орал өңірі»