Орал қаласындағы облыстық қазақ драма театрының кең залы көрерменге лық толы. Ине шаншар орын жоқ десек те, асыра айтқандық болмас. Қасиетті жұма күнгі кешқұрым көне шаһардағы өнердің қара шаңырағына қандастарымыздың өз ықтиярымен келуіне сеп болған – қазақы домбыра үнінің құдіреті.
Иә, «мың өліп, мың тірілген қазақтың» тура өзі сияқты домбыра да тарихтан теперішті аз көрген жоқ. Көмейіне қорғасын құйған ықылым замандарды айтпағанның өзінде, «домбыраның енді болашағы жоқ» деген кешегі кеңестік заманның өзі күй өнерінің дамуына кері әсерін тигізгені кәміл. Шүкір, тәуелсіздік алғалы бері дәстүрлі күй өнері әупірімдеп болса да алға басуда. Әйтсе де, біздің өңірде күй құдіретінің бәсін арттырарлықтай өнер кеші һәм сайыс дода ұйымдастырылмағалы қашан?!
Мақалаға арқау болып отырған «Алтын жүрек домбыра» атты кеш осынау олқылықтың орнын біржола толтырмағанымен, «сеңді бұзғандай» әсер етті. Халықтық дәстүрдегі домбырашыларды жан-жақтан жинап, көлеңкеде қалып келе жатқан күйлер мен жыр-термелерді өнерсүйер қауымға жеткізуге тәуекел етуге бастамашы болған «DANA.kaz» журналының редакциясы. «Тұсауын» күні кеше кесіп, ақпарат айдынына өзіндік болмысымен жол тартқан журнал ұжымының бұл бастамасы аса құптарлық іс. Шараны ұйымдастырған «DANA.kaz» журналының жас ұжымы мен Орал саз колледжі.
Күй күмбірлеп, жыр төгілген кешке оралайық. Бірден айта кетсек, кеш барысында сахна төрінен көрінген күйшілер тыңдарманына сіңімді болсын деген ниетпен өзі тартатын күйдің шығу тарихына тоқталып отырды. Олардың бәрі бірдей кәнігі кәсіби домбырашы емес, көкірегіне көне күйдің сарынын сақтаған, сирек орындалатын күйлерді репертуарына енгізген жандар.
Махамбет, Құрманғазы, Нақыш, Мүсірәлі, Соқыр Есжан, Қожақ сықылды күйшілердің шығармаларын қазақ музыкасының «Алтын қорына» кезінде орындап, тапсырған дәстүрлі күйші Өтеген Жұмашевтің есімі батыс өңіріне көптен белгілі. Бүгінде сексеннің сеңгіріндегі ақсақал күйді алақанына салып, аялап жүрген кәдімгі бағбандай. Аталмыш кеш шымылдығын ашқан Өтеген аға алдымен күйлердің шығу тарихын әңгімелей отырып, өзі шығарған «Шаттық» пен Махамбеттің «Өкінішін» орындап берген сәттерде көрермен қошеметінде шек болмады.
Дәстүрлі күйші Ешмат Усалимов Қаратөбе ауданының Егіндікөл ауылынан осы кешке ат арытып, арнайы келіпті. Жасынан қара домбырасын серік етіп, еңбек еткен жері Егіндікөл ауылында мектептегі талантты оқушылардың басын құрап, оркестр шығарған екен. Қаратөбе өңірінде өмір сүрген Әжігерей күйшінің шәкірті 80-ге таяп қалса да, Қауеннің «Сәнау» күйін сахнада сыр бермей орындап шықты.
Домбыра жасаудың хас шебері, солақай күйші Едіге Нәбиев – күйдің қамын жеп жүрген асыл азаматтың бірі. «Үкілі домбыра» республикалық байқауында екі мәрте лауреат атанған азамат Дәулеткерей бабамыздың «Көркемханым», Әлікейдің «Қоңырала» күйлерін орындап, тыңдарманын разы етті.
«Халықтар достығы» бүкіләлемдік конкурсының лауреаты, күй және күйшілер туралы бірнеше ғылыми мақалалардың авторы, Құрманғазы атындағы саз колледжінің директоры Нұржан Сертеков сахнаға көтерілгенде зал сілтідей тына қалды. Боғданың «Қара жаяу» күйін кәсіби деңгейде орындаған оның шеберлігіне сөздің жақсы мағынасында «қызғансақ», осы кешті ұйымдастырушылардың бірі екендігін естігенімізде, тіптен сүйсіндік.
Әдемі кеште Оқап Қабиғожин атындағы күйшілер байқауының бас жүлдегері, Тасқала балалар саз мектебінің директоры Ермак Молдабеков Қазанқаптың «Кербез Ақжелең», республикалық «Шабыт» фестивалінің дипломанты Дәурен Тәшпенов Баламайсанның «Қыз Ақжелеңін» нақышына келтіре орындады. Ал республикалық домбырашылар байқауының дипломанты, Құрманғазы атындағы саз колледжінің 2-курс студенті Жасқайрат Мұқасов көрермен көзайымына айналды. Еспайдың «Бөгелек» күйін орындаудағы оның шеберлігіне тәнті болмағандар кемде-кем шығар. Белгілі публицист Тихон Әліпқали ағаның осы кештің соңындағы сөзімен айтсақ, «Бұл бала жылқының қас жауы бөгелектердің көкесін көзіне көрсетіп, быт-шытын шығарды…».
«Алтын жүрек домбырада» әнші-термешілер де өз өнерін аянып қалған жоқ. Зеленов ауданының Достық ауылынан келген сурет пәнінің мұғалімі Жасұлан Жанғазиев, халықаралық «Шабыт» фестивалінің дипломанты, Оралдағы №3 балалар саз мектебінің оқытушысы Фархат Оразов, Деркөл ауылдық мәдениет үйінің қызметкері Тілек Базаров пен №42 «Ақниет» гимназиясының 4-сынып оқушысы Әділ Ахметов кештің шырайын келтіріп, ән-жырдан шашу шашты.
Көрермен қошеметімен ортаға шыққан Өтеген Жұмашев, Едіге Нәбиев пен Нұржан Сертеков «Айнам қалды», «Қош, аман бол, Ақбикеш!», «Соқыр Есжан» сықылды аңыз әңгімесі бар күйлерді кезекпен орындап, шөліркеген тыңдарманның тәбетін аша түскендей әсер етті. Әйткенмен, екі сағатқа созылған кеш аяқталып та қалған еді.
«Алтын жүрек домбырада» өнер көрсеткендерге аталмыш кештің бас демеушілері – облыстық мәдениет басқармасы мен «DANA.kaz» журналының басшылығы сый-сияпат ұсынды. Тегін концертке келген көрермендер де ескерусіз қалмады – тарихи, танымдық, тәрбиелік бағыттағы білім, ғылым, өнерді насихаттайтын «DANA.kaz» журналының жаңажылдық алғашқы нөмірі тәбәрік ретінде тегін таратылды.
Шыны керек, күй өнерін дәріптеген осы кеште көпшілікті тәнті қылған бір жайтты айта кетпесек, әбестік болар. Әдетте тойдың жақсы өтуі асабаға байланысты десек, өнер кешінің сәтті өтуі – жүргізушіге де байланысты екені аксиома. Белгілі журналист, жергілікті өлкетанушы, ақын Дәулеткерей Құсайынов аталмыш кешті салмақты да салиқалы әңгімелермен әсерлі жүргізді.
Осы кешке ақын Жұмағалиев Қайрат ағамыз да қатысуға ниет танытқан екен. Сәл сырқатына байланысты келе алмапты. Бірақ ақын ағаның өтініші бойынша Дәулеткерей Атауұлы Құрманғазының «Арба соққан» күйін орындағанда, бабамыздың «итжеккендегі» күндерін көз алдымызға елестеткендей болдық.
Облыстық әкімдікте білдей қызмет атқарып жүрген замандасымыз тек мемлекеттік қызметші емес, күйшілік өнерімен де танылды. Оның қолындағы қара домбыраны облыс әкімі Нұрлан Асқарұлының өзі сыйға тартыпты. Күй өнерінің құдіретін түсінген жанға бұл да үлкен құрмет. Бастама баянды болып, келешекте де жалғасын таба берсін дейміз.
Сырымбек ЖӘРДЕМҰЛЫ,
Нұртас САФУЛЛИН